Φ.Ο.Μ.: Ο ΘΕΑΤΡΙΚΟΣ "ΑΠΟΓΟΝΟΣ" ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΟΥ

Ο αρχαγγελικός οιστρήλατος Λέσβιος λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, που τον λέγανε «Τσολιά», γιατί φορούσε μόνιμα φουστανέλα, εκτός από τη ζωγραφική του, που μοσχοβολά χρώματα, ήχους, ρυθμούς, τραγούδια, σκοπούς, χορούς, μουσική, ποίηση ήτανε βαθιά εμπνευσμένος, αβάσταχτα ενθουσιασμένος με το καθαυτό λαϊκό θέατρο.

Η ζωγραφική και το λαϊκό θέατρο, όσο κι αν φαίνεται παράξενο, ήταν η ανασαμιά του, ο ρυθμός της καρδιάς του. Μ' αυτά γεννήθηκε και ζούσε. Ητανε στο πετσί του, στη χαρά, στην περιπέτεια, στη λαχτάρα, στη συγκίνηση, στην αγαλλίασή του. Από φυσική εσωτερική ορμή, είχε τον οίστρο να ζωγραφίζει και να λειτουργεί το λαϊκό θέατρο, χωρίς να έχει «μόρφωση».

Στο θέατρο ήταν από τους πρώτους, αν όχι ο πρώτος, μετά την απελευθέρωση, στα νεοελληνικά χρόνια, που μυσταγωγούσε με ελληνικό λαϊκό θέατρο στο Βόλο και στα περίχωρά του, όπου, από το 1909 ως το 1925, έδινε αποκριάτικες θεατρικές παραστάσεις, καθώς και στο νησί του, τη Λέσβο, από το 1926 ως το 1934, που πέθανε.
Τις αποκριάτικες κι άλλες μέρες, με παιδιά, έφτιαχνε «θίασο», το μπουλούκι, το χορό του. Ντυνόταν και ζωγραφιζόταν ο ίδιος Μεγαλέξαντρος με θώρακα, περικεφαλαία, ασπίδα, κοντάρι, περικνημίδες, όπως στον Καραγκιόζη, στο έργο «Ο Μεγαλέξαντρος και το καταραμένο φίδι». Ισως να είχε δει ο Θεόφιλος το έργο αυτό στο Θέατρο Σκιών. Ζωγράφιζε με μποφιές το «θίασο», τις φορεσιές, τους ακολούθους του «ηθοποιούς», τα πρόσωπα, τα ρούχα τους και τα αντικείμενα που βαστούσαν. Ητανε κι αυτοί ντυμένοι Μακεδόνες πολεμιστές. Εδινε παραστάσεις στους δρόμους και στις πλατείες, όπου παρουσίαζε ψευτομάχες, «γκιόστρες», κονταροχτυπήματα και παρελάσεις.

Θεατρικές «καρτ-ποστάλ» του Θεόφιλου
Χειροπιαστή μαρτυρία γι' αυτές τις λαϊκές θεατρικές παραστάσεις είναι φωτογραφίες, που φτάσανε ως εμάς, όπου φαίνεται ο Θεόφιλος ως Μεγαλέξαντρος με το μπουλούκι του, Μακεδόνες πολεμιστές. Μετά την παράσταση έπαιρνε το θίασο, φωτογραφιζότανε και τις φωτογραφίες τις πουλούσε για «καρτ-ποστάλ». Και τούτο, γιατί «η πενία τέχνας κατεργάζεται». Σ' όλη του τη ζωή, σαν τον Καραγκιόζη, πεινασμένος ήταν ο Θεόφιλος. Στο τέλος, εκείνοι που τον εκμεταλλεύονταν (δυστυχώς και σήμερα κάποιοι εκμεταλλεύονται το έργο του), του πέταξαν ένα πιάτο χαλασμένα ψάρια, δηλητηριάστηκε, κι από τους πόνους πέθανε, από την καρδιά του. Έτσι αναφέρει κι η σχετική ιατρική γνωμάτευση, ότι πήγε από «καρδιακό νόσημα».

Δεν ξέρουμε αν είχε λόγια, διάλογο ή κάποια στιχάκια, από τη «Φυλλάδα του Μεγαλέξαντρου» το λαϊκό δρώμενο που παρουσίαζε ο Θεόφιλος. Αν όμως είχε, τότε ο εμπνευσμένος από ένστικτο, από φυσικό οίστρο, παρουσίαζε αυτοσχέδιο «Διθύραμβο», όπως στην αρχαιότητα, καθώς περιγράφει ο Αριστοτέλης στην «Ποιητική» του. Ο διθύραμβος (η λέξη δεν είναι ελληνική) ήταν αρχικά άσμα - τραγούδι βακχικό, που συνοδευόταν από αυλό, είχε σχέση με τη λατρεία του Διονύσου, που μεταφέρθηκε από τη Φρυγία. Τέτοιος διθύραμβος αναφέρεται από τον 7ο π.Χ αιώνα, από τον Αμφίλοχο, στις Κυκλάδες και στις Θήβες.

Στη λογοτεχνία έφερε το διθύραμβο πρώτος ο Μηθυμναίος από τη Λέσβο Αρίωνας, στην Κόρινθο, όταν κυβερνούσε ο Περίανδρος (625 - 585 π.Χ.), ως άσμα αντιστροφικό που το 'ψελνε ο χορός. Ο διθύραμβος είχε σε σπέρμα τη δυνατότητα ν' αναπτυχθεί δραματικά. Όπως ξεκαθαρίζει ο Αριστοτέλης, από το διθύραμβο γεννήθηκε η τραγωδία.

Αντί Διονύσου, Μεγαλέξανδρος
Ο Θεόφιλος στο «δρώμενο» έπαιζε το Μεγαλέξαντρο, δηλαδή ήταν ο «εξάρχων» ή ο «κορυφαίος». Ο εξάρχων έκανε την αρχή στο τραγούδι κι απαντούσε ο χορός ή ξανάλεγε την επωδό, το γύρισμα, το μέρος που ακολουθεί τη στροφή και την αντιστροφή. Η επωδή ήτανε μαγική ωδή, που ψαλλόταν ή απαγγελλόταν για να διωχτεί το κακό, ως γητειά, ξόρκι. Ο κορυφαίος είχε αυτοτέλεια απέναντι στον υπόλοιπο χορό, μόνο στο διάλογο. Στο διθύραμβο, που από ένστικτο ίσως παρουσίαζε ο Θεόφιλος, στις αποκριάτικες λαϊκές θεατρικές παραστάσεις, «Διόνυσος» ήταν ο Μεγαλέξαντρος, με τις περιπέτειες και τα παθήματά του. Ο Γιάννης Τσαρούχης ζωγράφισε το Θεόφιλο ντυμένο Μεγαλέξαντρο (λάδι σε μουσαμά 2,22 Χ 1,31) που βρίσκεται στο ταλαιπωρημένο Μουσείο Τεριάντ (Teriade), στη λεσβιακή Βαρειά.
Ο Θεόφιλος έκανε πραγματικά λαϊκό θέατρο, μα δε βρέθηκε κανένας από τους «βαθυστόχαστους» μελετητές του να γράψει μιαν αράδα και για τη θεατρική προσφορά του στην ελληνική λαϊκή τέχνη.

Ερασιτεχνικός Όμιλος εις μνήμη Θεόφιλου
Πάνω στα αχνάρια του Θεόφιλου, το 1977, μια ομάδα νέων ανθρώπων δημιούργησε το Πολιτιστικό Κέντρο - Φιλότεχνος Όμιλος Μυτιλήνης «Ο Θεόφιλος» (Φ.Ο.Μ.), που το θεατρικό του τμήμα ξεκίνησε το 1979 με την κωμωδία «Ο αφελής» του Δ. Ψαθά. Στη συνέχεια παρουσίασε και λαϊκό θέατρο με λεσβιακά έργα, σε ντοπιολαλιά.

Το 1995 σε μια ξυλαποθήκη στη Μυτιλήνη άνοιξε την Αίθουσα Θεάτρου - Τεχνών, όπου λειτουργούν: Τμήματα θεάτρου, λογοτεχνίας, μουσικής, ζωγραφικής, «Λεσβιακή Βιβλιοθήκη» με αρχειακό υλικό, κινηματογραφικές προβολές, ενώ εκδίδει και το πολιτιστικό περιοδικό «Μυτιλήνη» (5 τόμοι).

Το τριαντάχρονο θεατρικό τμήμα, έναρξη όπως αναφέρθηκε το 1979, παρουσίασε τα έργα: «Ο αφελής», Δ. Ψαθά. «Αφαλοτρυπίδα», λεσβιακή μουσική επιθεώρηση Σ. Αναστασέλλη - Β. Χατζημανώλη. «Μικροί φαρισαίοι», Δ. Ψαθά. «Γι' ανάπουδους», λεσβιακή ηθογραφία Γ. Πασπάτη. «Εξοχικό κέντρο ο "Ερως"», Δ. Ψαθά. «Το νησί της Αφροδίτης», Αλέξη Πάρνη. «Η ρουδιά», κωμωδία σε μυτιληνιά ντοπιολαλιά, Α. Αραβανόπουλου. «4 Μονόπρακτα», Μουρσελά, Ουίλιαμς, Χέμινγουεϊ, Στρίνμπεργκ. «Ηλέκτρα», Σοφοκλή. «Η βεγγέρα», ηθογραφία, μουσική κωμωδία, Η. Καπετανάκη. «Εκκλησιάζουσες», Αριστοφάνη. «Δελησταύρου και υιός», κωμωδία Αλ. Σακελλάριου. «Ο κλέψας... του κλέψαντος», Ντάριο Φο. «Υλικό Αντιγόνης», βασισμένο στην τραγωδία του Σοφοκλή. «Πάροδος Θηβών» και «Γράμμα στον Ορέστη», μονόπρακτα Ι. Καμπανέλη. «Φαύστα», Μποστ. «Περπατώ εις το δάσος», Στ. Μιχαηλίδου. «Η Μυτιλήν' μας... ένα τρανό χουριό», λεσβιακή επιθεώρηση Β. Χατζημανώλη και Α. Μηνά. «Φιλονικία», Μαριβό. «Η Σαμία», Μενάνδρου. «Με δύναμη από την Κηφισιά», Κεχαΐδη - Χαβιαρά. «Αποκάλυψις», δραματοποίηση Α. Σεφτελή. «Η υπόθεση της οδού Λουρσίν», Ε. Λαμπίς. «Δον Ζουάν», Μολιέρου. «Τιτα-Λου», Κάθριν Ανν. «Η στρίγκλα που έγινε αρνάκι», Σαίξπηρ. «Το αυγό», Μουρσελάς, Πίντερ, Σκοπελίτης, Ουίλιαμς. «Οδυσσέα γύρισε σπίτι», Ι. Καμπανέλη. «Πάρτι γενεθλίων», Χ. Πίντερ.

Πλούσια δημιουργία
Ο Φ.Ο.Μ «Ο Θεόφιλος» πήρε μέρος στα εξής Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου: Στο Διεθνές Φεστιβάλ Γκόπιμγκεν Γερμανίας, εκπροσωπώντας την Ελλάδα, με τις «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη (21/11/1992). Στο 10ο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου, στο Μονακό και στο 21ο Κονγκρές ΙΑΤΑ, ως μέλος κι εκπροσωπώντας την Ελλάδα με τις «Εκκλησιάζουσες» (28/9/1993). Στην Ελλάδα και στις 12 «Συναντήσεις» Ερασιτεχνικών Θιάσων Αιγαίου. Στη συνάντηση «Θεατρικές Αναζητήσεις στο Αιγαίο 95» του Πνευματικού Ιδρύματος Σάμου (Πυθαγόρειο 2-7/3/95), με τα μονόπρακτα του Ι. Καμπανέλη «Πάροδος Θηβών» και «Γράμμα στον Ορέστη». Στο 12ο Πανελλήνιο Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου (Καρδίτσα 23-30/3/96), με τα ίδια μονόπρακτα. Πήρε το βραβείο καλύτερης παράστασης, α' σκηνοθεσίας, γυναικείου ρόλου, δεύτερου ανδρικού ρόλου. Στο Αρχαίο Θέατρο Μυτιλήνης, με τα ίδια μονόπρακτα, δίνοντας θεατρική ζωή στο αρχαίο θέατρο ύστερα από πολλούς αιώνες (1/9/1996). Στο υπαίθριο αμφιθέατρο του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης, με τη «Σαμία» του Μενάνδρου (8/7/1998). Στο Θέατρο Αναβρύτων, στο «Πολιτιστικό Καλοκαίρι 2000» Δήμου Αμαρουσίου. Στην Ισπανία στο Διεθνές Φεστιβάλ της Γκιρόνα, με την «Αποκάλυψη» (Σεπ. 2004). Στο Παγκύπριο Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου με το «Δον Ζουάν» του Μολιέρου, Κύπρος (Ιαν. 2005).

Ο Φιλότεχνος Όμιλος Μυτιλήνης «Ο Θεόφιλος» είναι μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ερασιτεχνικού Θεάτρου (ΑΙΤΑ/ΙΑΤΑ) και της Ομοσπονδίας Ερασιτεχνικού Θεάτρου Αιγαίου. Πέρασε και περνά πολύ δύσκολες οικονομικές περιπέτειες, κυρίως για το νοίκι που πρέπει να πληρώνει στο ξυλάδικο. Ο παθιασμένος για τις τέχνες πρόεδρός του, ποιητής Περικλής Μαυρογιάνης, στ' αχνάρια του Θεόφιλου, παλεύει και με χίλια ζόρια τα καταφέρνει. Γι' αυτή τη δραστηριότητά του στάθηκε και ο πρώτος πρόεδρος στην Ομοσπονδία Ερασιτεχνικού Θεάτρου Αιγαίου.

Βασ. Πλάτανος, "Ριζοσπάστης", 25/01/2009

..